پژوهش روایی در علوم تربیتی
در سالهای اخیر، روششناسی پژوهش روایی توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده و در حوزههای علمی گوناگونی به کار گرفته شده است.
کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی از جدیدترین آثار این حوزه است که میکوشد نحوۀ استفاده از این روش کیفی را در پژوهشهای رشتۀ علوم تربیتی و حوزههای مرتبط با آن توضیح دهد. دی. جین کلندینین، نویسندۀ کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی، از پیشگامان صورتبندی پژوهش روایی به منزلۀ نوعی روششناسی علمی است و در این کتاب، علاوه بر طرح مبانی هستیشناختی و معرفتشناختی این روش پژوهشی نسبتاً جدید، جنبههای عملگرایانه و کاربردی آن را نیز از طریق توضیح و تحلیل چند مطالعهٔ موردی بررسی کرده است.
پژوهش روایی در علوم تربیتی اثر جین کلندینین و ترجمه دکتر محمود مهرمحمدی برای همۀ معلمان، تسهیلگران، مدیران آموزشی مدارس، مشاوران، پژوهشگران و دیگرانی که با دانشآموزان و برنامهریزی درسی سرو کار دارند. کلندینین در این کتاب روشی نو برای برقراری ارتباطی اخلاقمحور با دانشآموزان ارائه داده که زیربنای تمامی پژوهشهای روایی است و به فعالان حوزۀ تعلیم و تربیت راه و روش علمی زندگی کردن «با قصههای دانشآموزان» را میآموزد.
کلندینین در مورد فرآیندهای زندگی، گفتن، بازگویی و زنده کردن داستانها بحث میکند که هسته اصلی تحقیق روایی را تشکیل میدهند. او توضیح میدهد که چگونه محققان میتوانند پرسوجوهای روایی را طراحی و اجرا کنند، از چارچوب بندی سوالات تحقیق و پژوهش گرفته تا جمعآوری و تجزیه و تحلیل دادههای روایی. نویسنده پس از این به اصول اخلاقی در این نوع تحقیق پرداخته است. وی ملاحظات اخلاقی در تحقیق روایی، به ویژه اهمیت ایجاد و حفظ روابط محترمانه و متقابل با شرکتکنندگان را برجسته میکند.
برای نشان دادن کاربرد تحقیق روایی، کتاب شامل مطالعات موردی متعدد است. این موارد نمونههای عینی از چگونگی استفاده از تحقیق روایی برای کشف پازلهای مختلف تحقیقاتی روشن میکنند. هر مورد با نقد و تحلیل نویسنده همراه است و بینشی در مورد چالشها و فرصتهای تحقیق روایی ارائه میدهد. همچنین نویسنده در فصول پایانی کتاب به مبانی فلسفی پژوهش روایی پرداخته است و پیوندهای آن با عملگرایی (پراگماتیسم)، پدیدارشناسی و هرمنوتیک را بررسی میکند. کلندینین به این بحث میپردازد که چگونه این سنتهای فلسفی، روش پژوهش روایی را تحت تأثیر خود قرار دادهاند و روشهایی را که محققان روایات افراد را تفسیر میکنند را مشخص کردهاند.
کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی در چهار بخش اصلی سازماندهی شده است:
بخش اول مبانی فلسفی و معرفتشناختی پژوهش روایی را تشریح میکند و نشان میدهد چگونه این روش با دیدگاههای دیویی درباره تجربه پیوند دارد. در این بخش مفاهیم کلیدی مانند تجربه زیسته، زمانمندی و مکانمندی معرفی میشوند.
بخش دوم به مراحل طراحی و اجرای یک پژوهش روایی میپردازد. موضوعاتی مانند انتخاب مشارکتکنندگان، گردآوری روایتها، ثبت یادداشتهای میدانی و تحلیل دادهها در این بخش بررسی میشوند.
بخش سوم چالشهای اخلاقی پژوهش روایی را بررسی میکند و به موضوعاتی مانند رابطه پژوهشگر با مشارکتکنندگان، محرمانگی و مالکیت روایتها میپردازد.
بخش چهارم نمونههایی از پژوهشهای روایی در حوزههای مختلف علوم تربیتی ارائه میدهد و نشان میدهد چگونه این روش میتواند برای مطالعه موضوعات مختلف تربیتی به کار رود.